Φιλοκτήτης: Σκέψεις για την παράσταση Κιμούλη

Ο Φιλοκτήτης συνετέθη από τον Σοφοκλή όταν ήταν 87 ετών – περίπου τρία χρόνια πριν το θάνατο του. Το έργο πραγματεύεται τη μοίρα ενός “αποσυνάγωγου”, προδομένου από τους συντρόφους του ανθρώπου, που έχει εγκαταλειφθεί τραυματίας κι ανήμπορος – μετά από θανατηφόρο δάγκωμα φιδιού – στην σχεδόν ακατοίκητη Λήμνο, με προτροπή του Οδυσσέα και των Ατρειδών.

Δέκα χρόνια μετά όμως, το… κάρμα και η ατελέφορη πολιορκία της Τροίας υποχρεώνει τον Οδυσσέα να επιστρέψει – καθώς ο Τρώας μάντης Έλενος του ψιθύρισε το μυστικό: “Η Τροία δεν θα έπεφτε, εάν δεν επέστρεφε στο στράτευμα ο Φιλοκτήτης” – ο οποίος παρεμπιπτόντως, κρατούσε το υπερ-όπλο, το τόξο του Ηρακλή!

Αγιάτρευτη Πληγή

Έτσι, ο Οδυσσέας και ο νεαρός γιος του Αχιλλέα Νεοπτόλεμος, επιστρέφουν με μόνο σκοπό να εξαπατήσουν τον λαβωμένο από αγιάτρευτη πληγή Φιλοκτήτη -και να τον πείσουν να γυρίσει μαζί του ή έστω να του κλέψουν το περίφημο τόξο του.

Ε, σεῖς ἐκεῖ, πῶς φτάσατε ὡς ἐδῶ; Μιά πέτρα γῆ ἀκατοίκητη εἶναι στή μέση τοῦ νεροῦ, χωρίς λιμάνι. Ἀπό ποῦ ἔρχεστε; Ἀπό ποῦ κρατᾶτε, γιά νά ξέρω;

Δεν είναι τυχαίο που η Λήμνος μέχρι και τις μέρες μας, αποτελεί τόπο δυσμενούς μετάθεσης για στρατιωτικούς και άκληρους από βύσμα φαντάρους. Σακατεμένος και στην ψυχή και στο πόδι, ο Φιλοκτήτης, δεν συναινεί, όσες ραδιουργίες κι αν υφαίνει ο ανάλγητος – πιο αμοραλιστής γίνεσαι πρωθυπουργός – Οδυσσέας.

Οι αρρώστιες και ο φυσικός πόνος γίνονται αφορμή για καταβύθιση σε μια εσωτερική στιβάδα νοημάτων: οι ηθικοί δισταγμοί, το δίκαιο και το άδικο, η θεία δίκη και κυρίως το αν «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»…

Προτιμάω

Κάνοντας το καλό ν’ αποτυχαίνω,

Παρά με το κακό να ‘χω τη νίκη.

Ο Σοφοκλής διάλεξε – ενάντια στην παράδοση – το γιο του Αχιλλέα (Νεοπτόλεμο) για συνοδό του Οδυσσέα. Ο ηρωικός Αχιλλέας και ο ραδιούργος Οδυσσέας βρίσκονται σε αέναη αντίθεση και η αποστολή του γιου του Αχιλλέα σαν συνοδού του Οδυσσέα προσδίδει στην τραγωδία του Φιλοκτήτη μια εκρηκτική πολιτική δύναμη.

Με αγκωνάρι την πίκρα

Ή μάλλον θα έδινε σε μια σκηνοθετική αντίληψη, διαφορετική από αυτή που υιοθέτησε ο Γιώργος Κιμούλης. Ο οποίος συνειδητά ή όχι, επέλεξε να στεριώσει το σκηνοθετικό του όραμα, με αγκωνάρια την πίκρα και την προδοσία – το πεδίο μάχης μέσα στην ψυχή και το βαθύ τραύμα του Φιλοκτήτη.

Έτσι η παράσταση κινείται σε γνώριμο έδαφος, με κύριο όχημα το εκτόπισμα της  εκπληκτικής ερμηνείας του Γιώργου Κιμούλη ως Φιλοκτήτη. Το πέτρινο και στέρφο σκηνικό – σχεδόν σεληνιακή αναπαράσταση της ερημιάς της Λήμνου ή/και της ψυχής του ήρωα, δίνει στον αποστεωμένο Κιμούλη το «γήπεδο», να απλώσει μπροστά μας, το ηθικό και ψυχικό μαρτύριο – όχι μόνο των χαρακτήρων, αλλά και μιας ολόκληρης εποχής που φαντάζει επονείδιστα οικεία με το «σήμερα».

Ο αντίλαλος της φωνής και της έκφρασης (τυχεροί όσοι κάθονται χαμηλά), αλλά και κάθε κίνησης/συρσίματος στο ξερό τερέν του αναξιοπαθούντος ήρωα, διέπεται από χειρουργική ακρίβεια, στους τόνους, στις παύσεις, στην ενίοτε σπαρακτική κι άλλοτε βουβή αγωνία του Φιλοκτήτη. Καθιστώντας την παράσταση άξια παρακολούθησης και μνείας, μόνο και μόνο για την ερμηνεία του Κιμούλη.

Σε τεντωμένο σχοινί

Για αρκετούς γνώστες όμως – μακριά από μας ο μανδύας του επαϊόντος, ένα απλό… ChatGDP ψαχουλεύουμε – το κύριο πρόσωπο του έργου είναι ο Νεοπτόλεμος, ένας από τους πιο ωραίους χαρακτήρες της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας. Είθισται στις τραγωδίες (και ειδικά του Σοφοκλή) οι ήρωες που δεν είναι ώριμοι για ηθικές αποφάσεις να μην εξελίσσονται.

Εντούτοις, ο Νεοπτόλεμος έχει το ηθικό έρμα να σχοινοβατήσει πάνω στο τεντωμένο σχοινί που του φιλοτεχνεί ο Οδυσσέας και εντέλει – αντί για μαριονέτα του σκοπού (που αγιάζει τα μέσα) – να ωριμάζει ηθικά επί σκηνής και να στέκεται με αξιοπρέπεια απέναντι στα αρχετυπικά ηθικά διλήμματα.

Δυστυχώς ή ευτυχώς, η σχεδόν πολιτική δυναμική του χαρακτήρα του Νεοπτόλεμου, ατονεί και εντέλει χάνεται μέσα στην φλατ και εύλογα αμήχανη, με άνευρα ξεσπάσμαντα ερμηνεία του Δημήτρη Γκοτσόπουλου.

Τριγωνάκι σκαληνό

Δίπλα και απέναντι του, ο Θοδωρής Κατσαφάδος σαν Οδυσσέας, μας δίνει μια στέρεη ερμηνεία, αλλά φευ, σαν σε “safe mode” και δίχως την προσδοκώμενη κορύφωση. Και τολμώ να το γράψω γιατί ωμά, γιατί πρόκειται για έναν πραγματικά σπουδαίο ηθοποιό που θα μπορούσε να δώσει άλλη οντότητα στον ρόλο.

Υποτίθεται ότι η παράσταση είχε μινιμαλιστικό χαρακτήρα, ώστε να αναδείξει τις εσωτερικές συγκρούσεις και τα ηθικά διλήμματα. Το σκηνικά της Μαρίας Φιλίππου και οι σκιώδεις φωτισμοί της Στέλλας Κάλτσου, μας εισάγουν στο πνεύμα και την ψυχή του κειμένου, το οποίο υπηρετεί λιτά και ακριβόλογα η μετάφραση του Γιώργου Κιμούλη.

Η μουσική του Ανδρέα Κατσιγιάννη όμως, μινιμαλιστική θεωρητικά, ασπόνδυλη και παρηχητική όμως στην πράξη, κατά την ταπεινή μας γνώμη βραχυκυκλώνει και τον χορό, ο οποίος περιφέρεται ασύγχρονα και χωρίς οργανική σύνδεση με τα τεκταινόμενα. Κρίμα, γιατί θα μπορούσε να αμβλύνει τις γωνίες και τη σκαληνότητα του πρωταγωνιστικου τριγώνου…

Πληροφορίες για την Παράσταση

Φιλοκτήτης του Σοφοκλή

Μετάφραση: Γιώργος Κιμούλης

Σκηνοθέτης: Γιώργος Κιμούλης

Σκηνογραφία: Μαρία Φιλίππου

Κοστούμια: Σοφία Νικολαΐδη, Ήλια Στριγγάρη

Φωτισμοί: Στέλλα Κάλτσου

Μουσική: Ανδρέας Κατσιγιάννης

Κίνηση: Κυριάκος Κοσμίδης

Ερμηνεύουν: Γιώργος Κιμούλης, Δημήτρης Γκοτσόπουλος, Θοδωρής Κατσαφάδος

ΧΟΡΟΣ: Παναγιώτης Κατσίκης, Μανώλης Κλωνάρης, Κώστας Κοράκης, Θεοφίλης Πασχάλης, Βασίλης Πουλάκος, Μάριος Τζόγκανος, Γιώργος Τσουρουνάκης

• 05 Αυγούστου, Αμφιθέατρο Σίβηρης, Κασσάνδρα – Χαλκιδική
• 06 Αυγούστου, Αμφιθέατρο Νέων Μουδανιών, Μουδανιά – Θεσσαλονίκη
• 07 Αυγούστου, Δημοτικό Θέατρο Πάρκου Κατερίνης, Κατερίνη
• 08 Αυγούστου, Αθλητικό και Πολιτιστικό Πάρκο Νέας Μάκρης, Νέα Μάκρη
• 12 Αυγούστου, Θέατρο Καστρομηνά «Μίκης Θεοδωράκης», Χίος
• 13 Αυγούστου, Θέατρο Κάστρου Μυτιλήνης, Μυτιλήνη
• 02 Σεπτεμβρίου, Κηποθέατρο Αλκαζάρ, Λάρισα
• 03 Σεπτεμβρίου, Δημοτικό Θέατρο «Μελίνα Μερκούρη», Βόλος
• 04 Σεπτεμβρίου, Ανοιχτό Αμφιθέατρο ΤΕΙ Σερρών, Σέρρες
• 05 Σεπτεμβρίου, Υπαίθριο Δημοτικό Θέατρο Κοζάνης, Κοζάνη
• 08 Σεπτεμβρίου, Δημοτικό Θέατρο Ηλιούπολης «Δ. Κιντής», Ηλιούπολη